Β1
Η Κρίση ως εμφάνιση
Σύντομη περιγραφή
Σε αυτήν την άσκηση, αναλογιζόμαστε πώς η αντίληψη και η αναπαράσταση διαμορφώνονται μέσα από ηγεμονικά πλαίσια. Αναλύουμε τον τρόπο με τον οποίο οι ηγεμονικές αφηγήσεις γύρω από το φαινόμενο της κρίση κανονικοποιούνται μέσω των εικόνων. Εστιάζουμε στη λεγόμενη «προσφυγική κρίση» του 2015 και σε ορισμένες εικόνες ανθρώπων που διασχίζουν το Αιγαίο με βάρκες. Θέλουμε οι συμμετέχοντες να καταλάβουν ότι, αντίθετα με ό,τι μας λένε αυτές οι εικόνες, η προσφυγική κρίση δεν ξεκίνησε απλώς με την εμφάνιση ορισμένων σωμάτων στις ακτές της Λέσβου, στο γνωστό και ως κατώφλι της Ευρώπης, αλλά ήταν το αποτέλεσμα δεκαετιών πολέμου, καταστροφών και οικονομικής εξαθλίωσης. Με αυτόν τον τρόπο, αναλογιζόμαστε πώς οι εικόνες αναπαράγουν συγκεκριμένες απόψεις που πλαισιώνουν και παγώνουν ανθρώπους και καταστάσεις σε συγκεκριμένους χώρους και χρόνους. Τι θα συμβεί αν αφαιρέσουμε τον όρο «κρίση» από την ηγεμονική αφήγηση/λόγο των όσων συνέβησαν το 2015-2016 στο Αιγαίο;
Στόχοι
- Να κατανοήσουμε τους οπτικούς και διαμεσολαβημένους λόγους της προσφυγικής κρίσης.
- Να ασχοληθούμε κριτικά με εικόνες που αντιπροσωπεύουν την προσφυγική κρίση. Πώς αποτυπώνονται οι πρόσφυγες σε εικόνες σκηνών άφιξης και πώς μένουν παγώμένοι σε (συγκεκριμένους) χρόνους και χώρους μέσω των απεικονίσεών τους;
- Να προβληματιστούμε για το τι λείπει από τις κυρίαρχες εικόνες για την προσφυγική κρίση και ποιος/τι δεν εκπροσωπείται σε αυτές.
- Να ενθαρρύνουμε τους συμμετέχοντες να τοποθετηθούν σε σχέση με αυτήν την (ηγεμονική) εικόνα.
- Για να κατανοήσετε πώς αυτές οι εικόνες συνδέονται με τις δυαδικές λογικές των προβλημάτων/λύσεων έκτακτης ανάγκης. Τι είδους αντιδράσεις προκαλούν οι εικόνες αυτές, τόσο σε επίπεδο κυβερνητικών πολιτικών όσο και σε επίπεδο κοινωνίας των πολιτών; Για παράδειγμα, στην περίπτωση της λεγόμενης «προσφυγικής κρίσης» του 2015, οι λύσεις που υιοθετήθηκαν από πολλά κράτη οδήγησαν σε αυστηρότερες πολιτικές σύνορων, περισσότερα συρματοπλέγματα, πολλαπλασιασμό των στρατοπέδων κράτησης, δημιουργία νησιών hotspot και, γενικά, εφαρμογή βίαιων πολιτικών που προστατεύουν την «Ευρώπη Φρούριο».
- Να προβληματιστούμε για τον πολλαπλασιασμό των εικόνων από σκηνές άφιξης προσφύγων σε αντίθεση με την απουσία εικόνων που απεικονίζουν την αναχώρηση και την επιστροφή των προσφύγων. Δηλαδή, όταν οι πρόσφυγες απομακρύνονται/εξαναγκάζονται να επιστρέψουν, κανείς δεν είναι εκεί για να φωτογραφίσει τη βίαιη αναχώρησή τους, καθώς και τα αίτια/παράγοντες του αναγκαστικού εκτοπισμού τους.
Διαδικασία
90 λεπτά
Οδηγίες για Διδάσκοντες
- Χωρίστε την τάξη σε ομάδες των 4 ή 5 ατόμων
- Δείξτε την εικόνας στον προτζέκτορα (Massimo Sestini, Operation Mare Nostrum, 2014)
- Ζητήστε από τις ομάδες να καταγράψουν τις σκέψεις τους για να μπορέσουν να τις παρουσιάσουν στη μεγαλύτερη ομάδα.
- Μπορείτε να επιλέξετε εάν θα ζητήσετε από τους συμμετέχοντες να παρουσιάζουν στο τέλος κάθε βήματος ή αθροιστικά στο τέλος.
Βήμα 1
15 λεπτά
Σκεφτείτε ξανά την ηγεμονική αφήγηση της προσφυγικής κρίσης, αυτή που πρεσβεύει πώς η κρίση ξεκίνησε με την εμφάνιση ορισμένων σωμάτων στις ακτές της Ευρώπης το καλοκαίρι του 2015. Αυτή η αφήγηση συνοδεύτηκε από πολλές εικόνες πλωτών σκαφών και βαρκών γεμάτες με ανθρώπους που πλησίαζαν την ακτή.
Χωριστείτε σε ομάδες, και κοιτάζοντας την παραπάνω εικόνα, συζητήστε και απαντήστε στις ακόλουθες ερωτήσεις:
- Αν δεν είχατε καμία γνώση της κατάστασης, πώς θα αντιλαμβανόσασταν αυτήν την εικόνα;
- Η κύρια αφήγηση μιλά για «ροές» μεταναστών και για «κύματα» ανθρώπων που φτάνουν στην Ευρώπη. Μπορείτε να βρείτε οπτική υποστήριξη αυτών των αξιώσεων σε αυτήν την εικόνα;
- Από πού είναι τραβηγμένη η εικόνα; Τι προοπτική έχετε ως θεατής;
- Πώς θα διέφερε η αντίληψή σας για το φαινόμενο που απεικονίζεται σε αυτήν την εικόνα, αν η εικόνα είχε τραβήχτηκε από την οπτική γωνία κάποιου ατόμου που βρισκόταν μέσα σε αυτό το σκάφος;
- Τι άλλο βλέπετε σε αυτή την εικόνα;
Βήμα 2
10 λεπτά
Ένα κρουαζιερόπλοιο γεμάτο τουρίστες προσεγγίζει τις ακτές της Λέσβου μετά από μια κρουαζιέρα στο Αιγαίο, ένα πολύ συνηθισμένο θέαμα του ελληνικού καλοκαίρι.
- Ποιά είναι η διαφορά μεταξύ ενός πλοίου γεμάτου τουρίστες που ταξιδεύουν στο Αιγαίο και του σκάφους που απεικονίζεται σε αυτήν την εικόνα;
- Ποιανού η κινητικότητα χαρακτηρίζεται ως παράτυπη, παράνομη ή εγκληματική και γιατί;
Βήμα 3
10 λεπτά
Πιστεύετε (ακόμα) ότι η «προσφυγική κρίση» ξεκίνησε με την εμφάνιση αυτών των σωμάτων σε ευρωπαϊκό έδαφος; Συζητήστε σε ομάδες για 10 λεπτά και προσπαθήστε να γράψετε άλλους πιθανούς παράγοντες που κατά την άποψή σας συνέβαλαν στη λεγόμενη «προσφυγική κρίση».
Βήμα 4
15 λεπτά
Κοιτάξτε τη λίστα στην οποία καταλήξατε και προσπαθήστε να σκεφτείτε ποιος θα ήταν ένας διαφορετικός τρόπος αναπαράστασης αυτής της κρίσης; Γιατί θα ήταν σημαντικές τέτοιες εικόνες;
Διάλειμμα
10 λεπτά
Βήμα 5
30 λεπτά
Παρουσιάσεις των επιμέρους μικρότερων ομάδων στο ευρύτερο γκρουπ.
Απαραίτητα Υλικά
Πρόσβαση σε προτζέκτορα/ειδική ηλεκτρονική πλατφόρμα ή εφαρμογή.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
- Εργαλειοθήκη BRIDGES, “Κρίση,” “Συνοριοποίηση” “Διέλευση”
- Carastathis, Anna & Tsilimpounidi, Myrto (2020) Reproducing Refugees: Photographia of a Crisis. Lanham: Rowman & Littlefield International.
- Ai Weiwei, Human Flow, 2017, documentary film.
- LIsa Kristine, Photos that bear witness to modern slavery, Tedx Talk 2016
Αναμενόμενα αποτελέσματα
- Να δούμε κριτικά εικόνες από τα γεγονότα που έλαβαν χώρα το 2015-2016.
- Να βρούμε διαφορετικούς τρόπους και μεθόδους αναπαράστασης των εμπειριών μετανάστευσης, και της βίας που συνεπάγονται οι εμπειρίες, στα ευρωπαϊκά σύνορα.
- Να αναλογιστούμε σε ένα σύντομο κείμενο αν είναι δυνατόν, και αν ναι πώς, να αναπαραστήσουμε με εικόνες τη «μη άφιξη», με άλλα λόγια, του τι συμβαίνει σε όσους δεν καταφέρνουν να φτάσουν στις ευρωπαϊκές ακτές. Εκτός από γραπτό κείμενο μπορεί να έχει τη μορφή ποιήματος, σχεδίου, εικόνας, μικρού βίντεο, τραγουδιού.
- Να αντιμετωπίσουμε την απουσία εικόνων αναχώρησης και να διατυπώσουμε τους πιθανούς λόγους για αυτό και, τέλος, να βρουμε τις δικές μας εικόνες αναχώρησης.